ಪತಂಜಲಿ ಯೋಗಸೂತ್ರಗಳು - ವಿಭೂತಿ ಪಾದ

ದೇಶಬಂಧಶ್ಚಿತ್ತಸ್ಯ ಧಾರಣಾ ॥1॥

ತತ್ರ ಪ್ರತ್ಯಯೈಕತಾನತಾ ಧ್ಯಾನಮ್ ॥2॥

ತದೇವಾರ್ಥಮಾತ್ರನಿರ್ಭಾಸಂ ಸ್ವರೂಪಶೂನ್ಯಮಿವ ಸಮಾಧಿಃ ॥3॥

ತ್ರಯಮೇಕತ್ರ ಸಂಯಮಃ ॥4॥

ತಜ್ಜಯಾತ್ ಪ್ರಜ್ಞಾಲೋಕಃ ॥5॥

ತಸ್ಯ ಭೂಮಿಷು ವಿನಿಯೋಗಃ ॥6॥

ತ್ರಯಮಂತರಂಗಂ ಪೂರ್ವೇಭ್ಯಃ ॥7॥

ತದಪಿ ಬಹಿರಂಗಂ ನಿರ್ಬೀಜಸ್ಯ ॥8॥

ವ್ಯುತ್ಥಾನನಿರೋಧಸಂಸ್ಕಾರಯೋರಭಿಭವಪ್ರಾದುರ್ಭಾವೌ ನಿರೋಧಕ್ಷಣಚಿತ್ತಾನ್ವಯೋ ನಿರೋಧಪರಿಣಾಮಃ ॥9॥

ತಸ್ಯ ಪ್ರಶಾಂತವಾಹಿತಾ ಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ ॥10॥

ಸರ್ವಾರ್ಥತೈಕಾಗ್ರಾತಯೋಃ ಕ್ಷಯೋದಯೌ ಚಿತ್ತಸ್ಯ ಸಮಾಧಿಪರಿಣಾಮಃ ॥11॥

ತತಃ ಪುನಃ ಶಾಂತೋದಿತೌ ತುಲ್ಯಪ್ರತ್ಯಯೌ ಚಿತ್ತಸ್ಯೈಕಾಗ್ರತಾ ಪರಿಣಾಮಃ ॥12॥

ಏತೇನ ಭೂತೇಂದ್ರಿಯೇಷು ಧರ್ಮಲಕ್ಷಣಾವಸ್ಥಾಪರಿಣಾಮಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾಃ ॥13॥

ಶಾಂತೋದಿತಾವ್ಯಪದೇಶ್ಯಧರ್ಮಾನುಪಾತೀ ಧರ್ಮೀ ॥14॥

ಕ್ರಮಾನ್ಯತ್ವಂ ಪರಿಣಾಮಾನ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಃ ॥15॥

ಪರಿಣಾಮತ್ರಯಸಂಯಮಾದತೀತಾನಾಗತಜ್ಞಾನಮ್ ॥16॥

ಶಬ್ದಾರ್ಥಪ್ರತ್ಯಯಾನಾಮಿತರೇತರಾಧ್ಯಾಸಾತ್ ಸಂಕರಸ್ತತ್ಪ್ರವಿಭಾಗಸಂಯಮಾತ್ ಸರ್ವಭೂತರುತಜ್ಞಾನಮ್ ॥17॥

ಸಂಸ್ಕಾರಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಣಾತ್ ಪೂರ್ವಜಾತಿಜ್ಞಾನಮ್ ॥18॥

ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ಪರಚಿತ್ತಜ್ಞಾನಮ್ ॥19॥

ನ ಚ ತತ್ ಸಾಲಂಬನಂ ತಸ್ಯಾವಿಷಯೀಭೂತತ್ವಾತ್ ॥20॥

ಕಾಯರೂಪಸಂಯಮಾತ್ ತದ್ಗ್ರಾಹ್ಯಶಕ್ತಿಸ್ತಂಭೇ ಚಕ್ಷುಃ ಪ್ರಕಾಶಾಸಂಪ್ರಯೋಗೇಽಂತರ್ಧಾನಮ್ ॥21॥

ಸೋಪಕ್ರಮಂ ನಿರುಪಕ್ರಮಂ ಚ ಕರ್ಮ ತತ್ಸಂಯಮಾದಪರಾಂತಜ್ಞಾನಮರಿಷ್ಟೇಭ್ಯೋ ವಾ ॥22॥

ಮೈತ್ರ್ಯಾದಿಷು ಬಲಾನಿ ॥23॥

ಬಲೇಷು ಹಸ್ತಿಬಲಾದೀನೀ ॥24॥

ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಾಲೋಕನ್ಯಾಸಾತ್ ಸೂಕ್ಷ್ಮವ್ಯವಹಿತವಿಪ್ರಕೃಷ್ಟಜ್ಞಾನಮ್ ॥25॥

ಭುವನಜ್ಞಾನಂ ಸೂರ್ಯೇ ಸಂಯಮಾತ್ ॥26॥

ಚಂದ್ರೇ ತಾರಾವ್ಯೂಹಜ್ಞಾನಮ್ ॥27॥

ಧ್ರುವೇ ತದ್ಗತಿಜ್ಞಾನಮ್ ॥28॥

ನಾಭಿಚಕ್ರೇ ಕಾಯವ್ಯೂಹಜ್ಞಾನಮ್ ॥29॥

ಕಂಠಕೂಪೇ ಕ್ಷುತ್ಪಿಪಾಸಾನಿವೃತ್ತಿಃ ॥30॥

ಕೂರ್ಮನಾಡ್ಯಾಂ ಸ್ಥೈರ್ಯಮ್ ॥31॥

ಮೂರ್ಧಜ್ಯೋತಿಷಿ ಸಿದ್ಧದರ್ಶನಮ್ ॥32॥

ಪ್ರಾತಿಭಾದ್ವಾ ಸರ್ವಮ್ ॥33॥

ಹೃದಯೇ ಚಿತ್ತಸಂವಿತ್ ॥34॥

ಸತ್ತ್ವಪುರುಷಯೋರತ್ಯಂತಾಸಂಕೀರ್ಣಯೋಃ ಪ್ರತ್ಯಯಾವಿಶೇಷೋ ಭೋಗಃ ಪರಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ಸ್ವಾರ್ಥಸಂಯಮಾತ್ ಪುರುಷಜ್ಞಾನಮ್ ॥35॥

ತತಃ ಪ್ರಾತಿಭಶ್ರಾವಣವೇದನಾದರ್ಶಾಸ್ವಾದವಾರ್ತಾ ಜಾಯಂತೇ ॥36॥

ತೇ ಸಮಾಧಾವುಪಸರ್ಗಾವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ಸಿದ್ಧಯಃ ॥37॥

ಬಂಧಕಾರಣಶೈಥಿಲ್ಯಾತ್ ಪ್ರಚಾರಸಂವೇದನಾಚ್ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಯ ಪರಶರೀರಾವೇಶಃ ॥38॥

ಉದಾನಜಯಾಜ್ಜಲಪಂಕಕಂಟಕಾದಿಷ್ವಸಂಗ ಉತ್ಕ್ರಾಂತಿಶ್ಚ ॥39॥

ಸಮಾನಜಯಾಜ್ಜ್ವಲನಮ್ ॥40॥

ಶ್ರೋತ್ರಾಕಾಶಯೋಃ ಸಂಬಂಧಸಂಯಮಾತ್ ದಿವ್ಯಂ ಶ್ರೋತ್ರಮ್ ॥41॥

ಕಾಯಾಕಾಶಯೋಃ ಸಂಬಂಧಸಂಯಮಾತ್ ಲಘುತೂಲಸಮಾಪತ್ತೇಶ್ಚ ಆಕಾಶಗಮನಮ್ ॥42॥

ಬಹಿರಕಲ್ಪಿತಾ ವೃತ್ತಿರ್ಮಹಾವಿದೇಹಾ ತತಃ ಪ್ರಕಾಶಾವರಣಕ್ಷಯಃ ॥43॥

ಸ್ಥೂಲಸ್ವರೂಪಸೂಕ್ಷ್ಮಾನ್ವಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಸಂಯಮಾತ್ ಭೂತಜಯಃ ॥44॥

ತತೋಽಣಿಮಾದಿಪ್ರಾದುರ್ಭಾವಃ ಕಾಯಸಂಪತ್ ತದ್ಧರ್ಮಾನಭಿಘಾತಶ್ಚ ॥45॥

ರೂಪಲಾವಣ್ಯಬಲವಜ್ರಸಂಹನನತ್ವಾನಿ ಕಾಯಸಂಪತ್ ॥46॥

ಗ್ರಹಣಸ್ವರೂಪಾಸ್ಮಿತಾನ್ವಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಸಂಯಮಾದಿಂದ್ರಿಯಜಯಃ ॥47॥

ತತೋ ಮನೋಜವಿತ್ವಂ ವಿಕರಣಭಾವಃ ಪ್ರಧಾನಜಯಶ್ಚ ॥48॥

ಸತ್ತ್ವಪುರುಷಾನ್ಯತಾಖ್ಯಾತಿಮಾತ್ರಸ್ಯ ಸರ್ವಭಾವಾಧಿಷ್ಠಾತೃತ್ವಂ ಸರ್ವಜ್ಞಾತೃತ್ವಂಚ ॥49॥

ತದ್ವೈರಾಗ್ಯಾದಪಿ ದೋಷಬೀಜಕ್ಷಯೇ ಕೈವಲ್ಯಮ್ ॥50॥

ಸ್ಥಾನ್ಯುಪನಿಮಂತ್ರಣೇ ಸಂಗಸ್ಮಯಾಕರಣಂ ಪುನರನಿಷ್ಟಪ್ರಸಂಗಾತ್ ॥51॥

ಕ್ಷಣತತ್ಕ್ರಮಯೋಃ ಸಂಯಮಾದ್ವಿವೇಕಜಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ॥52॥

ಜಾತಿಲಕ್ಷಣದೇಶೈರನ್ಯತಾನವಚ್ಛೇದಾತ್ ತುಲ್ಯಯೋಸ್ತತಃ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ॥53॥

ತಾರಕಂ ಸರ್ವವಿಷಯಂ ಸರ್ವಥಾವಿಷಯಮಕ್ರಮಂ ಚೇತಿ ವಿವೇಕಜಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ॥54॥

ಸತ್ತ್ವಪುರುಷಯೋಃ ಶುದ್ಧಿಸಾಮ್ಯೇ ಕೈವಲ್ಯಮ್ ॥55॥